Facelifts & Makeovers. Ontdek de verborgen wereld van de restauratie (7 oktober 2021 t/m 9 januari 2022) – Mauritshuis Den Haag

Het atelier van het Mauritshuis

Sabrina Meloni heeft de werkgroep Schilderijen uitgenodigd om een kijkje te komen nemen op de tentoonstelling Facelifts & Makeovers die geheel over het vak van restaurator gaat. Voor de bezoekers van de tentoonstelling is het restauratieatelier op de zolder van het Mauritshuis niet toegankelijk, maar wij mochten daar wel een kijkje nemen! De groep werd in tweeën gedeeld, waarna de ene helft een rondleiding kreeg over de tentoonstelling van Sabrina en de andere helft het restauratieatelier op zolder bezocht met Carol, Marya en Jolijn.

In het restauratieatelier vertelde Carol over de restauratie en het onderzoek naar het schilderij Studie van een oude man (inv. no. 560, 1650, doek) dat wordt toegeschreven aan Rembrandt van Rijn. Het schilderij is aangekocht door oud-directeur Abraham Bredius en men dacht dat de man de oudere broer Adriaen van Rembrandt was. Gelijktijdig met de restauratie wordt ook de toeschrijving aan Rembrandt onderzocht. Carol liet zien dat ze de vernisafname van het schilderij heeft uitgevoerd met Evolon CR. Het oplosmiddel bracht ze met een wattenstaafje door de Evolon aan op het schilderij. De gebruikte stukjes Evolon zijn allemaal bewaard, waardoor je goed kan zien waar op het schilderij overschildering/retouche aanwezig was.

Stillevens in de collectie van het Mauritshuis

Voormalig Universiteit van Amsterdam (UvA) stagiaire Jolijn liet het schilderij zien dat ze voor haar afstuderen had gerestaureerd. De restauratie van het Stilleven met boeken, een globe en muziekinstrumenten (inv. no. 662) van de onbekende schilderij Jan Vermeulen was vrij straight forward. Echter over de kunstenaar Jan Vermeulen is zeer weinig bekend en Jolijn heeft geprobeerd om meer informatie over hem te vinden. Het Mauritshuis heeft nog een ander stilleven (inv. no. 402) van hem in de collectie dat nog niet is gerestaureerd. We kregen allemaal jeukende vingers om het vergeelde vernis te verwijderen ;).

Marya vertelde ons meer over het project waar zij aan werkt, het technisch onderzoek naar de stillevens in de collectie van het Mauritshuis. Ze liet twee prachtige bloemstillevens zien van Abraham Mignon. Uit de MA-XRF scans bleek dat Mignon de locatie en de vorm van de bloemen eerst heel grof aangaf met een cirkel of een ovaal. De bloemblaadjes schilderde hij vervolgens heel gedetailleerd door met de achtergrond verf de vorm aan te geven. Een aantal tulpen op de schilderijen vallen op doordat ze paars/blauw van kleur zijn. Marya onderzoekt of de tulpen oorspronkelijk deze kleur hadden of dat ze zijn verkleurd in de loop van de tijd. Als ze oorspronkelijk deze blauwe/paarse kleur hadden, dan waren ze ontzettend zeldzaam. Voor ons was het een fantastische kans om deze prachtig gedetailleerde schilderijen van dichtbij te kunnen bekijken op de ezel!

Carol liet ons nog even hun nieuwste onderzoeksapparaat zien, de digitale microscoop Hirox. Ze zoomde in op het net gerestaureerde bloemstilleven van Balthasar van der Ast (inv. no. 1073). Er kan haarscherp ingezoomd worden op prachtige details.

Vervolgens nam Sabrina ons mee naar de tentoonstelling en nam alle tijd om ons helemaal bij te praten. De tentoonstelling is prachtig vormgegeven. Er worden verschillende restauraties uitgelicht. Met tekst en filmpjes wordt verteld (vaak door de onderzoeker of restaurator zelf) welke keuzes gemaakt werden, door wie de restauratie uitgevoerd werd en hoelang de restauratie duurde.

Facelifts & Makeovers

Op een leuke toegankelijke manier wordt voor een lekenpubliek duidelijk gemaakt wat er komt kijken bij het verwijderen van een verkleurd vernis. Hoe opvallende kleuren weer tevoorschijn komen en soms ook een jaartal (Een visverkoper aan de deur van Jacob van Ochtervelt) of hoelang het kan duren (Sabrina werkte jarenlang aan het verwijderen onder de microscoop van het vernis van Handwerkende vrouw bij een wieg van Gerard ter Borch).

Ook wordt er verteld hoe onderzoek nodig is en dat er wordt samengewerkt met experts om goede reconstructies en retouches te kunnen aanbrengen. Stagiaire Lieve d’Hont werkte samen met een kostuumexpert tijdens het retoucheren van het kostuum van een zelfportret van Paulus Moreelse. De schouder van Willem van Oranje (Adriaen Thomasz Key) werd gereconstrueerd door Carol door gebruik te maken van vergelijkbare portretten. Fahed Ibrahim maakte een reconstructie van de verkleurde smalt en rode lak in de rok van het Portret van Aletta Hanemans door Frans Hals.

Erg leuk is ook dat mensen aan het denken gezet worden over (ethische) keuzes die gemaakt moeten worden naar aanleiding van de restauratie. Wat is origineel en wat is niet origineel, wat laat je zitten, wat verwijder je: de later toegevoegde wolkenlucht bij Diana en haar nimfen van Vermeer werd reversibel overschilderd, zo ook de waarschijnlijk in de 19^de eeuw aangebrachte wapenschilden op twee portretten van Frans Hals. Suzanna van Rembrandt kreeg na restauratie een andere lijst met afgeronde bovenhoeken waardoor de dramatiek van de voorstelling beter tot zijn recht kwam.

Het publiek mag in de tentoonstelling Facelifts & Makeovers zelfs meebeslissen (of krijgt die illusie ) over het dilemma dat zich voordoet tijdens de restauratie van Pieter de Hooch’s Binnenplaats met rokende man en drinkende vrouw, 1658-1660. Het leek een schilderij van een gezin maar dat veranderde toen tijdens restauratie nog een drinkende soldaat opdook. Nu is de vraag: wat te doen met de soldaat. We sloten de middag af met een borrel in de brasserie van het Mauritshuis waar vegetarische hapjes werden geserveerd. We willen het team van het Mauritshuis ontzettend bedanken voor hun tijd en gastvrijheid.

Iedereen die er niet bij kon zijn raden we aan om de tentoonstelling te bezoeken en vooral je kinderen mee te nemen, want ook voor hen wordt er uitgelegd wat er allemaal komt kijken bij het vak van restaurator. Mocht je niet in de gelegenheid zijn om de tentoonstelling te bezoeken, dan kan je via de app van het Mauritshuis alle filmpjes kijken en ook op de website is veel informatie te vinden. https://www.mauritshuis.nl/nu-te-doen/tentoonstellingen/