Removal of Varnishes in Aqueous Environment

De opzet van de workshop

De opzet van de workshop Removal of Varnishes in Aqueous Environment: van 10.00 – tot 12.30 een theoretische uitleg en van 13.15 – 17.30 het praktijkgedeelte. Tijdens de workshop konden de vragen van de deelnemers via sms, mail en telefonisch met Pr. Cremonesi gedeeld worden. Na de streaming werd er een Zoom-link geopend voor een groepsgesprek.

Voorafgaand aan de workshop

De PowerPoint van de theoretische deel hadden we al enkele dagen voor zaterdag ontvangen en na de workshop kregen we additionele notities van het praktische deel – met recepten – toegestuurd.
De kwaliteit van de verbinding en het geluid waren uitstekend dankzij zowel het technische team als Professor Cremonesi die rustig in goed Engels de stof onder onze aandacht bracht.

Het theoretische deel van de workshop door Cremonesi

Het theoretische deel starte met een inleiding over het onderzoek van het te reinigen oppervlak. Dit bestond uit de belichting van het object onder fluorescentie, gevolgd door het meten van de zuurtegraad in pH. Ook werden hydrofobe en hydrofiele oplostests uitgevoerd. Cremonesi gaf tevens uitleg aan de benodigde apparatuur zoals pH meters, Dino-Lite microscopen en UV-lampen. De classificatie van vernissen met aandacht voor pH-waarden en oxidatie werd in detail behandeld. Bij enkele bekende vernissen gaf hij een uitgebreider analyse op het schoolbord. Hierna volgde in het kort de theorie van het verwijderen van vernissen met oplosmiddelen (in gels). De nadruk werd gelegd op ionisatie, pH-gevoeligheid en polariteit. Dit ter inleiding voor de leerstof van de dag: de substanties in waterige omgeving, vloeibare mengsels, gels en zepen op waterbasis.
De pH van het te verwijderen vernis is de basis voor de keuze van het reinigingsmengsel. Het mengsel brengt de ionisatie van het vernis op gang waardoor het oplosbaar wordt. Het is van belang dat de ionisatie (en dus de pH) constant blijft, hiervoor is een buffer en/of een chelator (metaalbinder) nodig. Een veilige zuurgraad voor reinigen van vernissen op schilderijen is pH 5,5 – 8,5, wat een mooi houvast is.
Pr. Cremonesi gaf in de workshop Removal of Varnishes in Aqueous Environment ruim aandacht aan de theorie van de mengsels op waterbasis. Water op zich is al een oplosmiddel, toch is het gebruik van demiwater ingewikkelder dan vaak wordt gedacht omdat zwellingen en ‘wit aanslaan’ vaak het resultaat is van een ongecontroleerde pH verandering. De exacte hoeveelheid buffers (zwakke zuren of basen) nodig in 100ml demiwater werd ons in een handige tabel gepresenteerd. De gebruikte chemicaliën in de mengsels in waterige omgeving zijn veilig, bovendien heeft men er kleine hoeveelheden van nodig voor een goed resultaat.

Het praktijkgedeelte van de workshop: het mengen van de 'solutions'

In het praktische deel konden we Paolo Cremonesi volgen bij het mengen van de ‘solutions’ en het testen ervan op geverniste oppervlakten. Hij gebruikt de microwave-oven voor de verwarming van de mengsels naast een magneet mixer wat het mengen versnelt. Zo konden we live zien hoe een gel, of een mengsel tot stand komt. Veel aandacht werd besteed aan het gebruik van benzyl alcohol in (zeer) kleine hoeveelheden om het proces van oplossen op gang te brengen, en daarnaast aan micro- en macro-emulsies. Verschillende geleermiddelen zoals Pemulen TR2, Klucel H, Vanzan en Agar(oze) kwamen aan bod. Bijzonder was zijn onderzoek in de praktijk naar de ‘Affinity’ Shellac Soap die hij ontwikkeld heeft voor het oplossen van zwaar geoxideerde Schellack wat veel voorkomt in Italië. Daarover beloofde hij binnenkort meer te publiceren.

Tot slot, een persoonlijke noot van Maikki Kivinen, schilderijen restaurator

In mijn notities heb ik de volgende zinnen van Cremonesi onderstreept: If the varnish is ionizable, can I play with it? Affinity solvents, approaching with ‘action by affinity’.
Vrij vertaald betekent dat laatste: ‘reinigingsactie door middel van affiniteit’. Dit was voor mij een openbaring die ik zeker ga proberen te implementeren in de praktijk. Veel van de nieuw geleerde stof heeft nog praktijkoefening nodig, misschien een vervolgcursus of workshop.

Bijzondere dank aan Restauratoren Nederland voor het onder de aandacht brengen van deze workshop op de website, het was zeker een aanrader.

10 mei 2021, Maikki Kivinen